कुंडलला महाराष्ट्रातील प्राचीन काळापासून ऐतिहासिक पार्श्वभूमी असलेले जैन धर्मातील महत्वाचे सिध्द अतिशय क्षेत्र आहे .जैन धर्मशास्त्रात या तीर्थक्षेत्राला सुमारे १६०० वर्षाची परंपरा आहे.

    कुंडल हे प्राचीन काळी कौडण्यपूर म्हणून परिचित होते.राजा सत्येश्वराची ही भूमी. सातव्या शतकातील चालुक्य राजापासून कुंडल प्राचीन इतिहासाशी संबंधित आहे. जैन तीर्थक्षेत्रापैकी कुंडल हे प्राचीन तीर्थक्षेत्र आहे. पार्श्वनाथ तीर्थंकर, भगवान वर्धमान महावीर तीर्थंकर यांनी कुंडल च्या गिरीपठारावर धर्मसभा घेतली होती. याच पठारावर अंतिम श्रूत ऐकवली. श्रीधर मुनी व अन्य मुनींचे या ठिकाणी महानिर्वाण झाले. त्यामुळे ते क्षेत्र सिंधुक्षेत्र मानले जाते.

    चालुक्य वंशातील राजा विजयादित्य याने शके ६२७ मध्ये कुंडल जिनालयास मोठे दान दिल्याचे सांगितले जाते. यामध्ये कुंडल गावातील मंदिर, झरी पार्श्वनाथ व गिरी पार्श्वनाथ या मंदिराचा समावेश आहे. कुंडल ग्रामपंचायतीजवळ दक्षिणाभिमुख पार्श्वनाथ जिनमंदिर आहे. या मंदिरात पद्मासन असलेली कृष्णवर्णीय वालुकामय वज्रलेप केलेली मूर्ती भव्य अशा चौथऱ्यावर स्थित आहे. बंदिस्त जिनमंदिरातील सभागृहात सन १९७८ च्या उत्खननात सापडलेली भगवान महावीर तीर्थंकरांची मूर्ती उत्तराभिमुख आहे. कलिंकुंड पार्श्वनाथ समोर संगमरवरी मानस्तंभ आहे. तो चतुर्मुख तीर्थंकर दर्शन घेण्याच्या दृष्टीने कायमचा प्रघात आहे.

    कुंडलच्या पश्चिमेस दोन किलोमीटर पहाडावर श्री झरी पार्श्वनाथ हे दुसरे मंदिर आहे. या मंदिराकडे जाण्यासाठी सुमारे ३०० पायऱ्या आहेत.पार्श्वनाथ मूर्तीच्या पश्चिमेस बारमाही वाहणारा झरा आहे. पूर्व बाजूस मंदिरातच चतुर्भुज पद्मावती देवीची मूर्ती आहे.पूर्वेस असणाऱ्या गुहेत श्रीराम, सीता, हनुमान यांच्या मूर्ती आहेत.हे मंदिर सिताजानकी मंदिर म्हणून ओळखले जाते.

    झरी पार्श्वनाथच्या पश्चिम दिशेने जाणाऱ्या वाटेने उत्तरेकडे चार किलोमीटर अंतरावर डोंगरावर गिरी पार्श्वनाथ मंदिर आहे. पूर्व बाजूस असलेल्या मंदिरात एक मीटर उंचीची कृष्णवर्णीय पद्मासन मूर्ती आहे. पश्चिमेस दीड किलोमीटर अंतरावर आचार्य श्रीधरमुनींच्या पादुका आहेत. गिरी पठारावरून कुंडल परिसरातील हिरवेगार निसर्गाचे दृश्य मन प्रसन्न करून जाते.

    जैन धर्मियांच्या मूर्तीना पंचामृत अभिषेक करण्याची प्रथा आहे. त्या हेतूने पाच पदार्थ, अष्टोपचार पूजेची आठ द्रव्ये तसेच उपयूक्त घट यासाठी कुंडल परिसरातील गावे दान दिली होती. पूजा द्रव्यामध्ये येणारे दूध दुधारी, दही- दह्यारी, ताक - ताकारी तूप- तुपारी, घट-कुंभारगाव पूजेचे साहित्य पलूस, देवराष्ट्रे आदि गावाहून येत. प्रतिवर्षी श्रावण महिन्याच्या शेवटच्या सोमवारी श्री पार्श्वनाथांचा पालखी सोहळा होत असतो. यानिमित्त अनेक धार्मिक पूजा व कार्यक्रम होत असतात. महाराष्ट्र, कर्नाटक आदि राज्यातून मोठ्या संख्येने जैन समाजातील भाविक येतात. हीच जैन समाजाची यात्रा असते.